Bài viết này đúng ra nên giật “tít”: “Đàn bà cũ liệu có được yêu?”. Nhưng tác giả không dám, vì như thế một số bạn đọc (nhất là bạn nữ) sẽ nghĩ rằng có ý phân biệt hay xúc phạm phụ nữ. Thật ra, “đàn bà cũ” hay “đờn ông cũ” là ý nói đến người lỡ dỡ lương duyên hay tạm gọi là “mồ côi partner”, giữa đường gãy gánh đành phải trông đợi vào sự chấp vá của ông tơ bà nguyệt, đa phần là người có tuổi! Những người như vậy vẫn còn nguyên giá trị bản thân chỉ có điều hơi “cũ” chút so với người mới. Luận chuyện đời để nói chuyện nghề, tác giả đề cập đến một loại nguyên liệu không thể thiếu trong pha chế sản xuất dầu nhớt, trước đây nhiều người nghĩ có thể “bỏ quên nó, không cần nó”, nhưng càng ngày giá trị của loại nguyên liệu này càng khẳng định: dầu gốc BS 150.
Dầu gốc BS (Bright Stock) là loại dầu gốc Nhóm I, có độ nhớt cao, thông dụng là BS 150 có độ nhớt KV@40oC trung bình khoảng 460cSt, thường được sử dụng pha chế trong dầu động cơ. Trước đây khi pha dầu SAE 40/50 hay 20W50 kết hợp với SN/N500/600. Sau này các hãng dầu nhớt sử dụng phụ gia để thay thế xem như vừa là tăng Chỉ số độ nhớt (Viscosity Index) vừa tăng độ nhớt động học (Kinematic Viscosity- KV). Hiện nay, BS150 được sử dụng trong pha chế Dầu Truyền động ô tô (Transmission Oil) hay Dầu Bánh răng công nghiệp, ngoài ra có một số ứng dụng khác như là dầu hóa dẻo trong ngành nhựa/cao su. BS sử dụng nhiều trong dầu động cơ hàng hải.
Có phải dầu gốc BS không thể thay thế?
Giá dầu gốc BS đã tăng đáng kể vào đầu năm 2021, tác động đến các nhà máy pha chế dầu nhớt tìm kiếm phương án thay thế cho hiện tại và cả dài hạn đã nghiên cứu – hoặc ở trong suy nghĩ – trong suốt thập kỷ qua. Nhưng có những lựa chọn khả thi nào để thay thế loại dầu gốc thương mại này?
Một thị trường biến động
Sự sụt giảm dần của sản lượng dầu gốc BS150, API Group I đã được ghi nhận rõ ràng trong những năm qua. Những thay đổi về tiêu chuẩn kỹ thuật nhiên liệu hàng hải vì IMO 2020 (Tổ chức Hàng hải quốc tế quy định hàm lượng lưu huỳnh tối đa trong Fuel Oil) tiếp theo là nhu cầu nhiên liệu giảm mạnh do đại dịch COVID-19 đã đẩy nhanh xu hướng đóng cửa các nhà máy Nhóm I ở châu Âu và một số nhà máy ở khu vực khác sản xuất giảm đáng kể. Tuy nhiên, theo tạp chí Lubes’n’Greases, tác giả Garielle Wheeler, nhu cầu và nguồn cung vẫn gần như cân bằng trong năm 2020.
Sau đó, với hiện tượng cực đoan của thời tiết, chủ yếu là các cơn bão ảnh hưởng đến nhà máy lọc dầu. Đồng thời chu kỳ bảo dưỡng kéo dài của nhiều nhà máy và nhu cầu tăng cao tại thị trường Hoa kỳ dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguồn cung cho tất cả các loại dầu gốc Nhóm I.
Các ảnh hưởng đã được ghi nhận trên toàn cầu. Tại Hoa Kỳ, “BS 150 đã tăng giá đều đặn từ 5,54 đến 5,96 cent mỗi gallon vào ngày 10 tháng 2 năm 2021, lên mức cao lịch sử từ 7,49 đến 7,76 cent mỗi gallon vào ngày 8 tháng 9 năm 2021”, Wheeler nói. Trong khi đó tại châu Âu, Ray Masson, giám đốc Pumacrown Ltd. có trụ sở tại London, báo cáo rằng giá BS150 đã tăng từ khoảng 700 USD/tấn vào đầu năm 2020 lên 2.250 USD vào giữa năm 2021. Tại Châu Á, mức tăng nhẹ hơn nhưng cũng chạm 2,100 USD vào trung tuần tháng 6/2021.
Giá hiện nay đã giảm nhưng vẫn tăng gấp đôi so với tháng 2/2020. Tuy nhiên, đằng sau mức giá đó, phí bảo hiểm của BS 150 hay các loại dầu gốc có độ nhớt cao vẫn ở mức cao
Vẫn còn rất nhiều lựa chọn khác.
Văn hào Mark Twain đã từng nói rằng tin đồn về cái chết của ông đã bị thổi phồng quá đáng, hay cường điệu (the report of my death was an exaggeration). Thông cáo báo chí cũng vậy, nó không hoàn toàn chính xác nhưng cũng mang một phần nào đó sự thật, phản ánh được bản chất gần giống với tình huống về các báo cáo của dầu gốc BS. Trong khi Nhóm I nói chung và BS 150 đã giảm trong nhiều thập kỷ, nhu cầu cũng giảm gần như song song. Việc chuyển sang pha chế sử dụng dầu gốc có độ nhớt tổng thể thấp hơn đã làm giảm nhu cầu đáng kể. Nhưng BS 150 vẫn không chết!
Mặc dù thị trường suy giảm, một số “tay chơi” đã đầu tư vào các nhà máy hiện tại của họ để lấp những khoảng trống rút ra khỏi thị trường. Ergon (Hoa kỳ), năm 2016 và Luberef (Nga) vào năm 2018 mở rộng nhà máy để tăng công suất cho dầu gốc BS. Nhật bản là nơi sản xuất nhiều nhất dầu gốc Nhóm I trong đó có BS. CPC- Đài loan đóng cửa nhà máy dầu gốc Nhóm I vì vấn đề ô nhiễm, trong khi đó, Thái Lan và Singapore sau giai đoạn cân nhắc thiệt hơn vẫn duy trì loại dầu gốc này trong kế hoạch. Sự thiếu hụt BS và dầu gốc Nhóm I trong nửa đầu năm 2021, buộc ExxonMobil gấp rút tái khởi động lại nhà máy tại Singapore vốn đã ngưng sản xuất vào tháng 6/2020.
Đôi khi có vẻ như mọi chất lỏng (phi Newton) có độ nhớt cao đều được quảng bá như là giải pháp cho sự thay thế BS. Một số là dầu gốc, trong khi một số khác được dự định sẽ được sử dụng ở tỷ lệ thấp như là phụ gia. Các nhà kinh doanh/kỹ thuật dày dạn đã dày công viết nhiều báo cáo phân tích sự thay đổi “mỹ miều” của mình. Như có thể kể đến: Polybutenes trọng lượng phân tử thấp hay Ester có độ nhớt cao, nhưng cũng có nhiều lựa chọn khác.
Loại dầu gốc mới?
Ngay trước khi đại dịch xảy ra trên thế giới, cả Shell và ExxonMobil đã trình bày các loại dầu gốc nặng mới có thể là sự thay thế cho BS trong tương lai.
Trong khi Shell úp mở một sản phẩm được nghiên cứu (R&D) ở giai đoạn có thể phát triển kinh doanh.
ExxonMobil đã bắt tay vào việc mở rộng tại Singapore, dự kiến vào năm 2023, theo trang web của công ty. Kế hoạch sẽ có một loại dầu gốc API Nhóm II độ nhớt cao cho thị trường. ExxonMobil cam kết việc hoàn thành dự án mở rộng tại nhà máy sẽ giúp đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về các loại dầu nhớt/dầu gốc cao cấp cũng như phục vụ cho phân khúc nhiên liệu sạch.
Dầu gốc Naphthenic có độ nhớt cao cũng là một lựa chọn thay thế. Tập đoàn Nynas của Thụy Điển lâu nay đã giới thiệu sự thay thế này, vì dầu gốc Napthenic là lợi thế của họ. Nynas định hướng sản xuất Bitum (nhựa đường) và dầu gốc napthenic nên Nynas không bị ảnh hưởng đáng kể bởi ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng nhiên liệu giao thông do đại dịch gây ra.
Dầu gốc Naphthenic có chỉ số sô độ nhớt thấp, do đó, Nynas đã sử dụng hỗn hợp naphthenics với API Group II hoặc dầu gốc Nhóm III, cho các kết quả tương tự như các BS truyền thống, cũng như độ nhớt tương tự. Tuy nhiên, cấu trúc phân tử không đồng đều là một yếu điểm trong pha chế dầu nhớt. Có vẻ hướng thuyết phục hơn khi Nynas tập trung vào phân khúc công nghiệp khi nhiệt độ dầu nhớt sử dụng không cao như trong dầu động cơ, khả năng VI- Chỉ số độ nhớt ảnh hưởng không nhiều.
Một điểm yếu khác của naphthenics là tính ổn định oxy hóa và nhiệt.
Sử dụng phụ gia
Gần đây, một số thành phần có độ nhớt cao đã được đưa ra thị trường bằng quảng cáo có thể thay thế dầu gốc BS150 ở mức sử dụng tỷ lệ như chất phụ gia. Croda đã đưa một loại Ester-phức có tên Priolube 3997 ra thị trường vài năm trước. Ester được bán trên thị trường như một sự thay thế cho BS vì ester có dãy độ nhớt rất rộng. Các sản phẩm mới khác được quảng bá là lựa chọn thay thế BS được áp dụng trong phân khúc dầu có nguồn gốc sinh học và phân hủy sinh học, bao gồm Estolides của Biosynthetic Technologies và dầu thực vật sử lý bởi plasma của Green Frix.
Tuy nhiên, cũng có những người vẫn muốn sử dụng BS như là lựa chọn đầu tiên cho sự ổn định dường như thành truyền thuyết trong giới pha chế dầu nhớt đối với dầu gốc BS, đó là tính tin cậy. Trong khi việc đóng cửa nhà máy Nhóm I sẽ tiếp tục, nhưng các nhà máy có sản phẩm BS vẫn sẽ tồn tại mãi theo thời gian vì khó có thể thay thế một truyền thống được xây dựng từ lịch sử vinh quang.
Thay lời kết
Dân cố cựu hay nhận xét rằng có những sản phẩm đã trở thành huyền thoại mấy mươi năm nay, mặc dù, sản phẩm đó có thể lạc hậu về API như Shell Rimula R1, hay Essolube HD50,….cũng có thể là BP Longlife HD40/50 hay PLC Komat,..v.v Vì tính ổn định độ nhớt. các sản phẩm này đều được pha chế có sử dụng BS150 trong công thức kết hợp với dầu gốc SN500/600…Và gần như không sử dụng đến phụ gia tăng Chỉ số độ nhớt (VI). Người xưa quan điểm rất đúng:” Dầu nhớt tốt là do dầu gốc tốt, chứ không phải là do quyết định hoàn toàn vào phụ gia”.
“Đám trẻ” ngày nay pha chế có thể nói là “bất chấp”, sử dụng lạm dụng phụ gia, ít tìm hiểu bản chất của dầu nhớt, sự tương thích khi trộn lẫn các loại dầu gốc và phụ gia với nhau. Nhưng thôi! Chuyện đời, cũng vì miếng cơm manh áo!
“Đờn ông cũ hay đàn bà cũ” nếu mà bỏ thì tiếc lắm đa!!!
Lại đêm Hallowen ma mị!31.10.2021
Eska Singapore.
Bài viết sử dụng tư liệu của trang Lubes’n’Grease
