Tại sao dầu nhớt xe máy xăng sử dụng lâu hơn xe máy dầu?
Đây là câu hỏi có tính chuyên gia vì ít người để ý thắc mắc. Người trong ngành dầu nhớt thậm chí còn ít nhận ra huống hồ đối với người sử dụng dầu nhớt. Chỉ khi thực hiện nhiều test (phép đo) các chỉ tiêu, đặc tính dầu đã sử dụng trong phòng thí nghiệm và đồng thời tiếp xúc với hiện trường, thợ máy trong garages… thì kinh nghiệm rút ra có kết luận giống như tiêu đề. Về mặt kỹ thuật dựa trên các yếu tố nào?
Độ nhớt.
Đây là thông số quan trọng nhất quyết định tính bôi trơn, giảm ma sát…khi sử dụng dầu nhớt. Theo các sổ tay hướng dẫn về đánh giá các tiêu chuẩn dầu nhớt động cơ đã qua sử dụng: “mức độ ± 20% có thể là ngưỡng quyết định để thay dầu dựa trên độ nhớt động học (kinematic viscosity)”. Thế nhưng, kỹ thuật về cơ khí ngày nay hiện đại hơn, tinh xảo hơn, vật liệu kim loại chế tạo thành động cơ được tôi luyện cứng hơn nhờ kết hợp nhiều hợp kim. Độ cứng của kim loại cũng quyết định đến tính mài mòn của bề mặt kim loại.
Ví dụ như bình thường các hãng chế tạo xe máy đều sử dụng bộ ly hợp ngâm dầu (bộ ly hợp ướt) để hạn chế sự mài mòn của bánh răng. Tuy nhiên, đối với hãng Ducati (Italya) họ lại sử dụng bộ ly hợp khô với các bánh răng ly hợp được chế tạo bằng thép hợp kim đặt biệt để tạo ra tiếp ồn đặc trưng do va đập giữa các bánh răng mà ..ít bị mài mòn! Một phần quan điểm khi tăng tốc, bộ ly hợp khô hạn chế đáng kể tính …trượt giữa 2 bề mặt của bánh răng. Không như bộ ly hợp ướt sử dụng dầu hộp số đôi khi sẽ xảy ra tình trạng này, xe sẽ bị khựng lại khi tăng ga!
Kỹ thuật tương tự như trong đường sắt (railway) cần tăng cường ma sát để tăng bám dính giữa đường ray và bánh toa xe… Thế nên, ngưỡng ± 20% không còn phù hợp với cơ khí và kỹ thuật bôi trơn hiện đại. Tùy theo quan điểm của từng hãng khác nhau nên ngưỡng này sẽ thu hẹp lại. Đôi khi ± 10%, thậm chí ± 5% là ngưỡng thông dụng của ngày nay, vì sao?
Khi công nghệ chế biến dầu khí để sản xuất ra dầu gốc (base oil) ngày càng hiện đại với việc loại bỏ công đoạn tách sáp bởi dung môi (solvent extraction) trong chế biến dầu Nhóm I vì vấn đề ô nhiễm môi trường và chất lượng dầu gốc. Thay vào đó là công đoạn Hydrotreatment (xử lý bằng hydro) để tạo ra dầu gốc Nhóm II với tính năng chống oxy hóa (antioxydation) của dầu gốc tốt hơn, chỉ số độ nhớt cao hơn (High Viscosity Index) và màu sắc trắng hơn… Song song đó là các loại dầu gốc được sử dụng như Nhóm III, GTL (Gas to Liquid, Nhóm III+) hay Nhóm IV (PAO)…mang đến chất lượng dầu gốc tuyệt vời hơn vì cấu trúc phân tử đồng nhất. Nên dầu nhớt sử dụng ngày nay có thời gian thay dầu lâu hơn (longlife drain off). Sự thay đổi độ nhớt một phần nhỏ đôi khi đã là yếu tố quyết định cần phải thay đổi dầu nhớt. Tổ chức tiêu ôtô Nhật bản (JASO) đã ra tiêu chuẩn về độ nhớt ít thay đổi, có độ nhớt rất thấp, xem thêm…” Tiêu chuẩn dầu nhớt Nhật bản, JASO: GLV là gì?”
+ Dầu nhớt động cơ sử dụng tại sao lại tăng độ nhớt (+)?
Liên quan đến vấn đề tăng độ nhớt động học của dầu nhớt động cơ là do hiện tượng oxy hóa dầu. Hiện tượng này dễ xảy ra khi sử dụng dầu gốc Nhóm I, nhưng dầu gốc Nhóm II của hãng S… cũng bị phàn nàn là tính oxy hóa thiếu ổn định. Cho nên không phải là dầu gốc cùng Nhóm của tất cả nguồn gốc và nhà sản xuất khác nhau đều có tính ổn định oxy hóa như nhau. Một số khách hàng hỏi rằng tại sao dầu nhớt Trung đông có giá rẻ hơn dầu nhớt của Đông Nam Á như Singapore chẳng hạn? Câu hỏi liên quan đến rất nhiều lĩnh vực,..và không tiện giải đáp công khai!
Đối với dầu gốc thiếu tính ổn định rất dễ bị oxy hóa bởi không khí (oxy) và nhiệt độ, hơi nước với xúc tác là kim loại có sẵn trên thành động cơ…Sản phẩm oxy hóa là các phân tử mạch dài hơn hay các carboxylic (acid hữu cơ) lưỡng cực dính vào nhau tạo thành các khối phân tử nặng hơn và dài hơn làm..gia tăng độ nhớt. Hiện tượng tăng độ nhớt thường gặp trong động cơ xăng (gasoline), nơi đó, hơi nước nhiều và nhiệt độ động cơ thấp hơn. Hiện tượng oxy hóa xảy ra do chế độ vận hành động cơ nhưng phần nhiều là do chất lượng nhiên liệu: xăng khoáng sẽ bị oxy hóa thấp hơn xăng E5, E10! Vậy sau năm 2026, Việt nam bắt buộc sử dụng xăng E10 thì phải…lưu ý!
Các sản phẩm tạo ra do sự oxy hóa dầu ngày càng nặng hơn và có khuynh hướng…chìm xuống cạc-te chứa dầu hay bị cưỡng bức tạo thành lớp bùn (sludge, gum) bám trên lưới lọc trước bơm nhớt. Sự chênh lệch áp suất giữa 2 bên thành lọc làm tiếng động cơ to hơn, máy nóng hơn do thiếu dầu nhớt dẫn lên nuôi các mao mạch đến các vị trí cần bôi trơn. Hiện tượng mà cánh tài xế hay gọi là nhớt bị “tụt áp” nhất là đối với xe tải hay tàu đánh cá.
+ Dầu nhớt động cơ sử dụng tại sao lại giảm độ nhớt (-)?
Liên quan đến vấn đề giảm độ nhớt động cơ là do nhiệt độ. Nhiệt độ động cơ tăng cao sẽ cracking (bẻ gãy) mạch carbon phân tử nhớt thành các cấu tử có trọng lượng phân tử nhỏ hơn nên..độ nhớt giảm! Hiện tượng cũng thường gặp là động cơ bị…cháy (không phải cháy bắt lửa như mấy xe tải hay xe khách thỉnh thoảng cháy trên đường) mà cháy là trong động cơ. Nhiệt độ cao quá làm dầu nhớt bị cháy…đặc quánh lại do oxy hóa và tạo cặn cơ học (coal). Đây là hiện tượng thợ máy gọi là “đứng máy, lột dên”, thường xảy ra với xe tải hay tàu đánh cá, thường không trao đổi nhiệt ra bên ngoài kịp thời (thiếu nước làm mát, sử dụng nước làm mát …100% nước, hay tắt ống dẫn nước làm mát). Hiện tượng cũng do xe/tàu bị quá tải (áp lực tăng cao phá vỡ màng dầu bôi trơn hình thành chế độ bôi trơn không lý tưởng – boundary lubrication, sinh ma sát và tăng nhiệt độ).
Hiện tượng giảm độ nhớt cũng do nhà sản xuất nhớt lạm dụng quá nhiều chất phụ gia tăng chỉ số độ nhớt ( Viscosity Index Improver) thiếu ổn định. Một phần, không như trước đây có những loại dầu gốc có độ nhớt cao như 150BS pha với dầu gốc có độ nhớt thấp hơn. Hiện tại rất ít hãng sử dụng BS150 trong dầu động cơ mà sử dụng VII để tăng độ nhớt. Vì vậy, ExxonMobil, MaxPro1 (Singapore) sử dụng dầu gốc Nhóm II có độ nhớt cao như BS150 để pha các loại dầu nhớt cho tàu biển và tàu cá nên có độ ổn định rất cao. Khi sử dụng nhiều VII, các co-polymer này dễ dàng tách ra do oxy hóa và tạo thành bùn (sludge) nên thành phần dầu gốc còn lại có độ nhớt động học chỉ tương đương SAE 40 ở 100oC hay thấp hơn, đối với công thức SAE 20W50 sử dụng. Đó là trường hợp thiếu sự ổn định trong công thức pha chế làm cho độ nhớt loãng đi khi sử dụng.
Tại sao dầu nhớt xe máy xăng sử dụng lâu hơn xe máy dầu?
Các lý giải về độ nhớt như trên đáp ứng một phần để trả lời cho câu hỏi này! Vì độ nhớt quyết định gần như 80% khả năng phải thay dầu ngoài một số trường hợp hiếm hoi tác động từ môi trường bên ngoài như: nhiễm bẩn (bụi, nước). Liên quan đến độ nhớt suy thoái thông thường ngày nay do tác động bởi nhiên liệu và chế độ vận hành của động cơ. Trong động cơ xăng hơi nước tích tụ nhiều hơn, ngược lại trong động cơ diesel thì thành phần acid vô cơ nhiều phá hủy dầu nhớt nhanh hơn. Động cơ dầu nóng hơn, tải nặng hơn nên chế độ khắc nghiệt hơn là yếu tố kể đến làm suy giảm độ nhớt (đa phần). Dầu nhớt được sử dụng thời gian ít hơn.
Ở khía cạnh nhà sản xuất, khi có sự nghiên cứu, sản xuất dầu nhớt dựa theo tiêu chuẩn có phân biệt rõ ràng giữa dầu nhớt cho động cơ xăng và dầu theo Viện dầu mỏ Hoa kỳ (API). Tuy nhiên, khi nhiên liệu diesel ngày càng tiêu chuẩn (Euro V) với hàm lượng lưu huỳnh thấp (10 ppm) và tải nhẹ thì có thể sử dụng dầu nhớt như động cơ xăng, quan trọng là độ nhớt phù hợp. Cho nên Tiêu chuẩn Châu Âu ACEA A3/B4 hayC3 và A5/B5 hay C5 đều khuyến nghị dùng chung cho cả xe máy xăng và máy dầu. Nhưng với cùng một sản phẩm sử dụng, kết luận: dầu nhớt xe máy xăng sử dụng lâu hơn xe máy dầu thì… chưa chắc!
Xem thêm:
Liệu sử dụng dầu nhớt có độ nhớt thấp là tốt? (Phần 2)
Nguyên nhân hiện tượng tụt áp trong động cơ! (Phần 2)
Theo ESKA Singapore, ngày 9/9/2025
